Ekshumacja żołnierza radzieckiego w Chamsku, czyli trochę zapomnianej historii

Przeglądając bazę historycznych zdjęć Polskiej Agencji Prasowej natknąłem się na ciekawe zdjęcia przedstawiające pogrzeb żołnierza radzieckiego ekshumowanego w Chamsku, a następnie pochowanego na sierpeckim cmentarzu. Zdjęcia te są dla mnie interesujące z trzech powodów: po pierwsze nigdy się z nimi nie spotkałem, po drugie dotyczą wydarzenia o którym nigdy nie słyszałem, po trzecie mówią o historii naszego regionu. Z dużym zaciekawieniem postanowiłem im się bliżej przyjrzeć.



Trochę informacji, które udało mi się uzyskać na podstawie Pracowni Dokumentacji Miasta Sierpc opr. Tomasz Krukowski


Nieznany z nazwiska pułkownik Armii Czerwonej został pochowany w ogrodzie majątku państwowego w Chamsku 21 stycznia 1945 roku. Przywieziono go z oddalonego o 14 kilometrów Pietrzyka. W związku z tym nasuwa się przypuszczenie, że tam właśnie zginął lub został ciężko ranny. Szczątki w polowej mogile spoczywały do 3 kwietnia 1949 roku, kiedy to zostały uroczyście ekshumowane i przewiezione na cmentarz wojenny do Sierpca przy obecnej ul. Kościuszki. Należy zaznaczyć, że uroczysta ekshumacja została zaplanowana wcześniej, jeszcze w trakcie wielkiej akcji przenoszenia szczątków poległych czerwonoarmistów z tymczasowych mogił, prowadzonej od stycznia do marca 1949 roku. W jednym z protokołów, sporządzonym na okoliczność zakończenia prac ekshumacyjnych 143 poległych, spisanym 10 marca 1949 r. w Starostwie Powiatowym w Sierpcu, wyraźnie zaznaczono, że "w miejscowości Chamsk, gmina Żuromin nie ekshumowano zwłok pochowanego tamże na terenie majątku pułkownika. Zwłoki te będą ekshumowane w sposób uroczysty i przewiezione na cmentarz parafialny w Sierpcu, do kwatery żołnierzy Armii Radzieckiej, do mogiły Bohaterów.
Co ciekawe, pismem z 4 lutego 1949 r. władze gminy Żuromin informowały, że na jej terenie nie ma mogił żołnierzy radzieckich. Dzień później komisja przeprowadzająca ewidencję poległych czerwonoarmistów ewidentnie wykazała, że w Chamsku jest pochowany nieznany z nazwiska pułkownik. Reakcją Starosty na lakoniczne zbywanie tematu, jak w przypadku władz gminy Żuromin, było wystosowanie dość ostrego pisma, w którym wprost zagroził, że niezgłaszanie i pozostawienie mogił na terenach gmin będzie traktowane jako "zniewaga i sabotaż" oraz pociągnie za sobą konsekwencje zarówno karne jak i finansowe. Nietrudno domyśleć się, że w ówczesnych realiach stalinowsko-bierutowskiej Polski karą za sabotaż w najlepszym wypadku mogło być długoletnie więzienie.
Uroczysty pochówek radzieckiego pułkownika był zwieńczeniem wielkiej akcji ekshumacji szczątków czerwonoarmistów poległych w latach 1944-1945 z terenów powiatów płockiego i miasta Płocka, mławskiego, działdowskiego i sierpeckiego, prowadzonej od początku lutego do 10 marca 1949 roku. Zaznaczmy - ekshumacji przeprowadzanej zimą, w bardzo trudnych warunkach pogodowych, naprzemiennych śnieżycach i deszczach.


Wracając do zdjęć...


Dzięki opisom fotografii na stronie PAP wiemy, że w uroczystości wzięli udział miedzy innymi: przedstawiciel Armii Radzieckiej pułkownik Własow, przedstawiciel Ludowego Wojska Polskiego generał Jerzy Bordziłowski, wojewoda warszawski Lucjusz Dura, przewodniczący Wojewódzkiej Rady Narodowej Lipert. Fotograf uwiecznił także bardzo liczny udział mieszkańców Sierpca i okolic. Po wnikliwej analizie zdjęć doszedłem do wniosku, że cześć ich została zrobiona przy Rynku w Bieżuniu, czyli na trasie przejazdu konduktu żałobnego. Jak się okazuje, opis zamieszczony na stronie PAP jest nieprecyzyjny, bowiem nie wspomina on o Bieżuniu. 
Oto zdjęcia z Bieżunia.

Wjazd od strony Żuromina. Na pierwszym planie budynek, w którym obecnie mieści się sklep monopolowy. Na końcu budynek synagogi (obecnie Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury)

To samo miejsce współcześnie

Kolejne zdjęcie

Widok współczesny

Zdjęcie przedstawia trybunę, która była ustawiana w tym miejscu podczas uroczystości państwowych. Obecnie w tym miejscu znajduje się budynek o białej elewacji (obecnie w remoncie). Może ktoś rozpozna osoby na zdjęciach?

To samo miejsce podczas wiecu z okazji zakończenia II wojny światowej z maja 1945 roku (zdjęcie pochodzi ze zbiorów Muzeum Małego Miasta w Bieżuniu)

Pozostałe zdjęcia, których nie będę tu zamieszczał zostały zrobione w Sierpcu. Jednak co do jednego nie jestem do końca pewien. Oto one.

Gdzie zostało zrobione to zdjęcie? Być może jest to Chamsk. Wskazuje na to chronologia w numeracji oraz brak zwartej, miejskiej zabudowy. Może ktoś rozpozna to miejsce. Za wszelkie wskazówki z góry dziękuję.

To tyle co udało mi się rozszyfrować. Pytań jednak jest wiele.

1. Gdzie zostało zrobione powyższe zdjęcie?

2. Jakie jest nazwisko radzieckiego pułkownika, którego ciało ekshumowano w Chamsku? Wydaje mi się mało prawdopodobne, aby wysokiej rangi żołnierz nie został zidentyfikowany z nazwiska i imienia.

3. W jakich okolicznościach zginął ten czerwonoarmista i dokładnie gdzie? Wydaje mi się mało prawdopodobne, aby nikt z mieszkańców Pietrzyka nie słyszał o tym wydarzeniu.

4. W którym dokładnie miejscu w Chamsku znajdował się pierwotny grób tego pułkownika. Sądzę, że starsi mieszkańcy wioski powinni pamiętać, gdzie znajdowało się to miejsce, powinni też pamiętać wydarzenia przedstawione na zdjęciach, a być może sam pogrzeb w 1945 roku.

Czekam na informacje osób, które znają świadków tamtych wydarzeń. Być może są osoby, które rozpoznają siebie lub innych na zamieszczonych fotografiach. Za wszelkie informacje będę bardzo wdzięczny.